July 24, 2011
'ऑटिझम' हा मनोविकारातला एक महाराक्षस आहे. "ऑटिझम' म्हणजे "आत् ममग्न' किंवा स्वतःमध्येच गुंतून असणं. ऑटिझम या "ऑटोस' या ग्रीक शब् दापासून निर्माण झालेल्या शब्दाचा अर्थ "स्वतः' असा होतो (जसं ऑटोमोबील, ऑटोमॅटिक वगैरे). नॉर्मल आणि ऑटिस्टिक मुलं यांच्यातली सीमारेषा सुरवातीस धूसर असते. त्यामुळे मूल सामान्यपणे, सहजपणे वाढत नाहीये, हे लवकर लक्षात येणं पालकांना कठीण जातं. ऑटिस्टिक मुलं बाह्यदर्शनी नॉर्मल दिसतात; पण त्यांचे हावभाव, हात उडवणं, विचित्र हसणं वगैरे सुरू झालं, की हे प्रकरण वेगळं आहे, असा अंदाज इतरांना येऊ लागतो. कित्येक लोक मग त् याला स्क्रू ढिला झालेला अगर मतिमंद समजायला लागतात. "मुलाला वाढवता येत नाही,' असा प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष शेरा पालकांना देतात. अभिजितची केस याबाबत खूपच बोलकी आहे.
अभिजित हा साधारण अडीच वर्षांचा असताना हळूहळू त्याचं बोलणं, खेळणं आणि भोवतालच्या सगळ्या गोष्टींमधलं लक्ष कमी व्हायला लागलं. कधी छतावर गरगर फिरणाऱ्या पंख्याकडे निरर्थकपणे एकटक पाहत बसणं, तर कधी अकारण हसत सुटणं आणि कधी हात झटकल्यासारखे उडवत-उडवत एका खोलीतून दुस ऱ्या खोलीत पळणं, तिथून परत पहिल्या खोलीत येणं आणि पुन्हा लगेच दुसऱ्या खोलीत पळणं (हायपरऍक्‍टिव्हिटी) सुरू झालं. हळूहळू अभिजितचं डोळ्याला डोळा भिडवणंही नाहीसंच झालं. "अभिजित, तुझं नाव काय?' असं त्याला विचारल्यावर तोही उलट "अभिजित तुझं नाव काय?' असं म्हणे (इकोलॅलिया). तो गंमत करतोय असं म्हणावं, तर त्याच्या डोळ्यांत लहान मुलाचा मिस्कीलपणा अगर खोडसाळपणाही दिसत नसे. त्याला कोणी मित्र नव्हते. हवी असलेली गोष्ट तोंडानं मागण्याऐवजी तो हाताने खेचून त्या वस्तूपर्यंत नेऊन तिच्याकडे बोट दाखवू लागला. तो कशावरच फार काळ लक्ष केंद्रित करू शकत नसे. (ऍटेन्शन डेफिसीट).
ऑस्ट्रियात जन्म झालेल्या "लिओ कॅनर' आणि "हॅन्स ऍस्पर्जर' या दोन सं शोधकांनी स्वतंत्रपणे अनेक मुलांचं निरीक्षण करून ऑटिझमचा अभ्यास केला. जॉन हॉपकिन्स विद्यापीठात असताना लिओ कॅनरनं 11 मुलांचं निरीक्षण केलं होतं. त्या मुलांना समाजात वावरण्यात आणि लोकांशी बोलण्यात येणारी अडचण, कोणत्याही प्रकारच्या बदलाचा अस्वीकार, इकोलॅलिया, भाषा खुंटणं, डोळ्याला डोळा न भिडवणं, हायपरऍक्‍टिव्हिटी, अटेन्शन डेफिसीट अशा अनेक समस्या होत्या, हे कॅनरच्या निदर्शनास आलं होतं. स्वतःमध्येच मग्न असलेल्या या मुला ंना या दोघा संशोधकांनी स्वतंत्रपणे "ऑटिझम' हे नाव दिलं. त्या वेळी एकूणच ऑटिस्टिक व्यक्तींचं प्रमाण दर 10,000 मागे 4 एवढं समजलं जायचं. पण आता हे प्रमाण दर 150 मुलांमागे 1 एवढं जास्त आहे. काहींच्या मते तर ते दर 100 मागे 1 एवढं आहे. साधारणपणे ऑटिस्टिक मुलांचं प्रमाण ऑटिस्टिक मुलींपेक्षा चौपट असतं.
ऑटिस्टिक मुलांना खेळही समजत नाहीत. याचं कारण चोर-शिपाईसारखे अनेक खेळ आपल्या प्रत्यक्ष आयुष्याशी आणि आजूबाजूच्या समाजाशी निगडित असतात. उदाहरणार्थ चोर चोरी करतो किंवा पोलिस त्याला पकडतात, हे समजण् याकरिता मालकी हक्क, चोरी, कायदे, पोलिस अशा काही गोष्टी आहेत, याचंच म ुळात पहिल्यांदा भान असावं लागतं. तेच जर समजलं नाही, तर चोर-शिपाई खेळणार तरी कसं? त्यामुळे विमानासारखं कुठलंही खेळणं ऑटिस्टिक मुलांच्या हातात पडलं तर ते उडवल्यासारखा हात करण्याऐवजी ऑटिस्टिक मुलं नुसतंच त्याकडे बघत बसतात किंवा निरर्थकपणे ते गरगर फिरवत बसतात. या मुलांना िमत्र असायचं कारण राहतच नाही. ही मुलं एककल्ली असतात. बहिरं असल् यासारखी वागतात. कित्येकदा बोलूच शकत नाहीत. मूल स्वाभाविकपणे आई-व डिलांना बिलगतं, तशी ही मुलं बिलगत नाहीत. खरंतर बाहेरच्या जगाची त्यांना कल्पनाच नसते. त्यांना तोचतो पणा आवडतो. त्यामुळे दैनंदिन कार्यक्रम थोडा जरी बदलला तरी त्यांना राग येतो. काही मुलं त्यातून बरीच हिंसकही होतात. "अ ॅस्पर्जर सिंड्रोम' हा एक ऑटिझमचाच माइल्ड प्रकार आहे. या विकाराचं नाव हॅन्स ऍस्पर्जर याच्या नावावरून पडलं. ऍस्पर्जरला प्रसिद्धी मात्र खूपच कमी मिळाली. त्यानं 400 मुलांचा सखोल अभ्यास करून त्याची थिअरी मांडली होती. हायपरऍक्‍टिव्हिटी, अटेन्शन डेफिसीट डिसऑर्डर असे ऑटिझमसारखे अनेक विकार विचारात घेऊन आज ऑटिझमऐवजी "ऑटिझम स्पेक्‍ट्रम' हा शब्द वापरतात. आश्‍चर्य म्हणजे यातली काही मुलं काही ठराविक तऱ्हेची कोडी चटकन सोडवू शकतात, तर काहींना शेकडो गाणी पाठ असू शकतात. पण या का ैशल्याचा मुलाच्या सर्वांगीण विकासाशी आणि वाढीशी संबंध नसतो. म्हणून अशांना "इडियट सॅव्हंट' म्हणतात.
1960 मध्ये कॅनरच्याच काळात ब्रुनो बेटलहाईम या मानसशास्त्रज्ञानं भावनाशून्य आणि थंड आईमुळे मुलाला ऑटिझम होतो, असा विचार मांडला. अशा आईला तो "रेफ्रिजरेटर' मदर म्हणतात. बेटलहाईमच्या या थिअरीमुळे कित्येक जणींना अपराधीपणामुळे प्रचंड नैराश्‍य आलं. काहींनी आत्महत्याही केल्या! बेटलहाईमच्या थिअरीपासून स्त्रियांना जर कुणी वाचवलं असेल तर 1964 मध्ये "बर्नार्ड रिमलॅं ड' या मानसशास्त्रज्ञानं. ऑटिस्टिक मुलांच्या शरीरात किंवा मेंदूतही बिघाड असू शकतो याकडे बेटलहाईम दुर्लक्ष करतोय, असं रिमलॅंडनं मांडलं. शेवटी बेटलहाईम चूक आहे आणि ऑटिझम हा मेंदूत बिघाड झाल्यामुळेच होतो, हे गेल्या काही वर्षांतल्या संशोधनावरून सिद्ध झालं.
ऑटिझम सर्वसामान्यांपर्यंत पोचला तो 1988 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या "रेनमॅन' या चार ऑस्कर मिळवणाऱ्या चित्रपटामुळे. यात चार्ली बॅबिट हा एक अत्यंत स् वार्थी, उद्धट असा अमेरिकन तरुण असतो. आपल्या मैत्रिणीसोबत सहलीला गेलेला असताना त्याला त्याच्या वडिलांच्या आकस्मिक मृत्यूची बातमी कळते. आपल्या वडिलांनी 30 लाख डॉलरची इस्टेट एका ऑटिस्टिक मुलांसाठी असलेल्या संस्थेच्या नावानं केली असल्याचं कळल्यावर तो भडकतो. त्या अज्ञात संस्थेचा शोध घेत असतानाच त्याला आपल्याला एक रेमंड नावाचा ऑ टिस्टिक भाऊ असून, तो त्याच संस्थेत असल्याचं कळतं. पहिल्यांदा हे ऐकून तो भावावरच चिडतो. ऑटिझम म्हणजे काय याचा चार्लीला पत्ताच नसतो. पण प्रत्यक्ष रेमंडला भेटल्यानंतर त्याचा निरागसपणा बघून चार्लीचा राग निवळतो. रे मंडच्या आकडेमोडीतल्या प्रावीण्याच्या जोरावर चार्ली जुगारात बरेच पैसेही मि ळवतो. सगळ्यात शेवटी चार्ली आपल्या भावाला आहे तसा स्वीकारतो; पण शेवटी त्याला पुन्हा त्या संस्थेत सोडून परतावं लागतं, अशी ही या चित्रपटाची हृदयस्पर्शी कथा.
ऑटिझमच्या लक्षणात प्रामुख्यानं अनेक ऑटिस्टिक मुलांना कोणाचीच नक्कल आणि अनुकरण करता येत नाही, हे लक्षण असतं. म्हणजेच त्यांच्या "मिरर न्यूरॉन सिस्टिम'मध्ये दोष असला पाहिजे, असं मत व्ही. एस. रामचंद्रन यांनी मांडलंय. आपण दुसऱ्यांचं मन ज्या आपल्या मेंदूतल्या पेशींच्या जाळ्यामुळे वाचू शकतो, त्या पेशींना मिरर न्यूरॉन्स म्हणतात. दुसऱ्याची सुख-दुःखं, भावना कळणं, त्याच् याशी समरस होणं (एम्पथी), दुसऱ्याचा हेतू कळणं, दुसऱ्याची नक्कल करणं, भाषा शिकणं याला मिरर न्यूरॉन्स मदत करतात. याच मिरर न्यूरॉन्सचा ऑटिस्टिक मुलांमध्ये अभाव असतो. म्हणूनच त्यांच्या शिकण्याच्या प्रक्रियेत किंवा वागणुकीत खूपच विचित्रपणा येतो.
ऑटिझम पूर्णपणे बरा होण्यासाठी आज एकही औषध नाही; पण आक्रमकता, हायपरऍक्‍टिव्हिटी यांच्यासारखी ऑटिझमची लक्षणं नियंत्रित करता येतील यावर मात्र आज औषधं आहेत. डॉक्‍टरांच्या सल्ल्यानं ती घेतली तर त्यामुळे ऑटिस् िटक मुलं ही जास्त शांत आणि सोशिएबल होऊ शकतात. पण औषधांबरोबरच ऑटिझमवर अनेक थेरपीज जर वापरल्या तर त्याचा फायदा जास्त होतो. बिहे विअर मॉडिफिकेशन, 1960 च्या सुमारास फ्रान्समध्ये डॉ. बेरार्ड यांनी काढलेली "ऑडिटरी इंटिग्रेशन ट्रेनिंग'ची थेरपी, "डिस्क्रीट ट्रायल ट्रेनिंग'ची थेरपी, "व्हिटॅमिन' थेरपी, "ऑक्‍युपेशनल' थेरपी, "फिजिकल' थेरपी आणि डॉ. ज्यॉं एयर्स यानं सांगितलेली सेन्सरी इंटिग्रेशन थेरपी अशा वेगवेगळ्या थेरपीज आहेत. याशिवाय अँटियीस्ट थेरपी, म्युझिक-थेरपी, डोमन-डेलकॅटो थेरपी, ऑ स्टेओपथी/ कॅनिओसॅक्रल थेरपी, स्क्वीझ मशिन थेरपी आणि होल्डिंग थेरपी याही वेगवेगळ्या पद्धती आहेत. कॉफमन मंडळींनी ऑप्शन इन्स्टिट्यूटमध्ये शिकवला जाणारा "सनराईज प्रोग्रॅम' निर्माण केला आहे. 1960 मध्ये इव्हार लोवास या कॅलिफोर्निया विद्यापीठातल्या मानसशास्त्रज्ञानं विकसित केलेली "अप् लाईड बिहेविअर ऍनालिसिस (एबीए)' ही पद्धत बऱ्याच पालकांना आणि डॉक्‍ टरांना मान्य झालेली आहे. "आपल्याला हवा तसा प्रतिसाद मिळवण्यासाठी आपलं वागणं शिस्तबद्ध पद्धतीनं बदलणं' या कल्पनेवर "एबीए' आधारित आहे.
हान्स अँडरसन, आर्थर कॉनन डॉईल, मोझार्ट, बीथोव्हेन, व्हॅन गॉग, न्यूटन, आईनस्टाईन, ऍडॉल्फ हिटलर, मायकेलएंजेलो, रामानुजन, निकोला टेसला, लुडविग विटगेनस्टाईन या सगळ्यांमध्ये ऍस्पर्जर सिंड्रोमची लक्षणं होती, असं काही लोकांचं म्हणणं आहे.
मुलाला ऑटिझम झाला आहे हे समजल्यावर पालक खूपच खचून जातात; पण ऑटिस्टिक मुलांच्या पालकांनी स्वतःवर रागावणं, नशिबाला दोष देणं, प्रसंगी मुलांची पिटाई करणं यापेक्षा एकत्र येऊन एकमेकांना मदत करण्याची, निदान धीर देण्याची आज खूपच गरज आहे. इंग्लंडमध्ये 1962 मध्ये पहिली "ऑटिस्टिक सोसायटी' स्थापन झाली. अमेरिकेत स्थापन झालेल्या "ऑटिझम सोसायटी ऑफ अमेरिका' या संस्थेत ऑटिस्टिका मुलांचे पालक आणि तज्ज्ञ हे विविध उपचारपद्धती आणि त्यांची परिणामकारकता यांचा आढावा घेतात. मुंबईतल्या काही पालकांनी एकत्र येऊन "फोरम फॉर ऑटिझम' स्थापन केला आहे. आज दर 150 मागे 1 या हिशेबाने मुंबईतच साधारण 1,00,000 आणि इतर प्रत्येक शहरात हजारो ऑटिस्टिक मुलं आहेत. त्यांच्यासाठी आज महाराष्ट्रात हजारो शाळांची आणि निवासी संस्थांची गरज आहे; पण प्रत्यक्षात बोटावर मोजण्याइत क्‍या शाळा आहेत, तर निवासी संस्था जवळपास नाहीतच. यामुळे मोठी झालेली ऑटिस्टिक माणसं 10-12 वर्षांत रस्त्यावर चक्क वेड्यासारखी फिरताना आढळतील. हे एक भयानक चित्र आहे.
या सगळ्यात एक आशेचा किरण म्हणजे पुढच्या काही दशकात "स्टेम सेल थेरपी'मुळे ऑटिझमवर बऱ्याच प्रमाणात मात मिळवता येईल, असं मात्र आज संशोधकांना वाटतंय!
'ऑटिझम' हा मनोविकारातला एक महाराक्षस आहे. "ऑटिझम' म्हणजे "आत् ममग्न' किंवा स्वतःमध्येच गुंतून असणं. ऑटिझम या "ऑटोस' या ग्रीक शब् दापासून निर्माण झालेल्या शब्दाचा अर्थ "स्वतः' असा होतो (जसं ऑटोमोबील, ऑटोमॅटिक वगैरे). नॉर्मल आणि ऑटिस्टिक मुलं यांच्यातली सीमारेषा सुरवातीस धूसर असते. त्यामुळे मूल सामान्यपणे, सहजपणे वाढत नाहीये, हे लवकर लक्षात येणं पालकांना कठीण जातं. ऑटिस्टिक मुलं बाह्यदर्शनी नॉर्मल दिसतात; पण त्यांचे हावभाव, हात उडवणं, विचित्र हसणं वगैरे सुरू झालं, की हे प्रकरण वेगळं आहे, असा अंदाज इतरांना येऊ लागतो. कित्येक लोक मग त् याला स्क्रू ढिला झालेला अगर मतिमंद समजायला लागतात. "मुलाला वाढवता येत नाही,' असा प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष शेरा पालकांना देतात. अभिजितची केस याबाबत खूपच बोलकी आहे.
अभिजित हा साधारण अडीच वर्षांचा असताना हळूहळू त्याचं बोलणं, खेळणं आणि भोवतालच्या सगळ्या गोष्टींमधलं लक्ष कमी व्हायला लागलं. कधी छतावर गरगर फिरणाऱ्या पंख्याकडे निरर्थकपणे एकटक पाहत बसणं, तर कधी अकारण हसत सुटणं आणि कधी हात झटकल्यासारखे उडवत-उडवत एका खोलीतून दुस ऱ्या खोलीत पळणं, तिथून परत पहिल्या खोलीत येणं आणि पुन्हा लगेच दुसऱ्या खोलीत पळणं (हायपरऍक्‍टिव्हिटी) सुरू झालं. हळूहळू अभिजितचं डोळ्याला डोळा भिडवणंही नाहीसंच झालं. "अभिजित, तुझं नाव काय?' असं त्याला विचारल्यावर तोही उलट "अभिजित तुझं नाव काय?' असं म्हणे (इकोलॅलिया). तो गंमत करतोय असं म्हणावं, तर त्याच्या डोळ्यांत लहान मुलाचा मिस्कीलपणा अगर खोडसाळपणाही दिसत नसे. त्याला कोणी मित्र नव्हते. हवी असलेली गोष्ट तोंडानं मागण्याऐवजी तो हाताने खेचून त्या वस्तूपर्यंत नेऊन तिच्याकडे बोट दाखवू लागला. तो कशावरच फार काळ लक्ष केंद्रित करू शकत नसे. (ऍटेन्शन डेफिसीट).
ऑस्ट्रियात जन्म झालेल्या "लिओ कॅनर' आणि "हॅन्स ऍस्पर्जर' या दोन सं शोधकांनी स्वतंत्रपणे अनेक मुलांचं निरीक्षण करून ऑटिझमचा अभ्यास केला. जॉन हॉपकिन्स विद्यापीठात असताना लिओ कॅनरनं 11 मुलांचं निरीक्षण केलं होतं. त्या मुलांना समाजात वावरण्यात आणि लोकांशी बोलण्यात येणारी अडचण, कोणत्याही प्रकारच्या बदलाचा अस्वीकार, इकोलॅलिया, भाषा खुंटणं, डोळ्याला डोळा न भिडवणं, हायपरऍक्‍टिव्हिटी, अटेन्शन डेफिसीट अशा अनेक समस्या होत्या, हे कॅनरच्या निदर्शनास आलं होतं. स्वतःमध्येच मग्न असलेल्या या मुला ंना या दोघा संशोधकांनी स्वतंत्रपणे "ऑटिझम' हे नाव दिलं. त्या वेळी एकूणच ऑटिस्टिक व्यक्तींचं प्रमाण दर 10,000 मागे 4 एवढं समजलं जायचं. पण आता हे प्रमाण दर 150 मुलांमागे 1 एवढं जास्त आहे. काहींच्या मते तर ते दर 100 मागे 1 एवढं आहे. साधारणपणे ऑटिस्टिक मुलांचं प्रमाण ऑटिस्टिक मुलींपेक्षा चौपट असतं.
ऑटिस्टिक मुलांना खेळही समजत नाहीत. याचं कारण चोर-शिपाईसारखे अनेक खेळ आपल्या प्रत्यक्ष आयुष्याशी आणि आजूबाजूच्या समाजाशी निगडित असतात. उदाहरणार्थ चोर चोरी करतो किंवा पोलिस त्याला पकडतात, हे समजण् याकरिता मालकी हक्क, चोरी, कायदे, पोलिस अशा काही गोष्टी आहेत, याचंच म ुळात पहिल्यांदा भान असावं लागतं. तेच जर समजलं नाही, तर चोर-शिपाई खेळणार तरी कसं? त्यामुळे विमानासारखं कुठलंही खेळणं ऑटिस्टिक मुलांच्या हातात पडलं तर ते उडवल्यासारखा हात करण्याऐवजी ऑटिस्टिक मुलं नुसतंच त्याकडे बघत बसतात किंवा निरर्थकपणे ते गरगर फिरवत बसतात. या मुलांना िमत्र असायचं कारण राहतच नाही. ही मुलं एककल्ली असतात. बहिरं असल् यासारखी वागतात. कित्येकदा बोलूच शकत नाहीत. मूल स्वाभाविकपणे आई-व डिलांना बिलगतं, तशी ही मुलं बिलगत नाहीत. खरंतर बाहेरच्या जगाची त्यांना कल्पनाच नसते. त्यांना तोचतो पणा आवडतो. त्यामुळे दैनंदिन कार्यक्रम थोडा जरी बदलला तरी त्यांना राग येतो. काही मुलं त्यातून बरीच हिंसकही होतात. "अ ॅस्पर्जर सिंड्रोम' हा एक ऑटिझमचाच माइल्ड प्रकार आहे. या विकाराचं नाव हॅन्स ऍस्पर्जर याच्या नावावरून पडलं. ऍस्पर्जरला प्रसिद्धी मात्र खूपच कमी मिळाली. त्यानं 400 मुलांचा सखोल अभ्यास करून त्याची थिअरी मांडली होती. हायपरऍक्‍टिव्हिटी, अटेन्शन डेफिसीट डिसऑर्डर असे ऑटिझमसारखे अनेक विकार विचारात घेऊन आज ऑटिझमऐवजी "ऑटिझम स्पेक्‍ट्रम' हा शब्द वापरतात. आश्‍चर्य म्हणजे यातली काही मुलं काही ठराविक तऱ्हेची कोडी चटकन सोडवू शकतात, तर काहींना शेकडो गाणी पाठ असू शकतात. पण या का ैशल्याचा मुलाच्या सर्वांगीण विकासाशी आणि वाढीशी संबंध नसतो. म्हणून अशांना "इडियट सॅव्हंट' म्हणतात.
1960 मध्ये कॅनरच्याच काळात ब्रुनो बेटलहाईम या मानसशास्त्रज्ञानं भावनाशून्य आणि थंड आईमुळे मुलाला ऑटिझम होतो, असा विचार मांडला. अशा आईला तो "रेफ्रिजरेटर' मदर म्हणतात. बेटलहाईमच्या या थिअरीमुळे कित्येक जणींना अपराधीपणामुळे प्रचंड नैराश्‍य आलं. काहींनी आत्महत्याही केल्या! बेटलहाईमच्या थिअरीपासून स्त्रियांना जर कुणी वाचवलं असेल तर 1964 मध्ये "बर्नार्ड रिमलॅं ड' या मानसशास्त्रज्ञानं. ऑटिस्टिक मुलांच्या शरीरात किंवा मेंदूतही बिघाड असू शकतो याकडे बेटलहाईम दुर्लक्ष करतोय, असं रिमलॅंडनं मांडलं. शेवटी बेटलहाईम चूक आहे आणि ऑटिझम हा मेंदूत बिघाड झाल्यामुळेच होतो, हे गेल्या काही वर्षांतल्या संशोधनावरून सिद्ध झालं.
ऑटिझम सर्वसामान्यांपर्यंत पोचला तो 1988 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या "रेनमॅन' या चार ऑस्कर मिळवणाऱ्या चित्रपटामुळे. यात चार्ली बॅबिट हा एक अत्यंत स् वार्थी, उद्धट असा अमेरिकन तरुण असतो. आपल्या मैत्रिणीसोबत सहलीला गेलेला असताना त्याला त्याच्या वडिलांच्या आकस्मिक मृत्यूची बातमी कळते. आपल्या वडिलांनी 30 लाख डॉलरची इस्टेट एका ऑटिस्टिक मुलांसाठी असलेल्या संस्थेच्या नावानं केली असल्याचं कळल्यावर तो भडकतो. त्या अज्ञात संस्थेचा शोध घेत असतानाच त्याला आपल्याला एक रेमंड नावाचा ऑ टिस्टिक भाऊ असून, तो त्याच संस्थेत असल्याचं कळतं. पहिल्यांदा हे ऐकून तो भावावरच चिडतो. ऑटिझम म्हणजे काय याचा चार्लीला पत्ताच नसतो. पण प्रत्यक्ष रेमंडला भेटल्यानंतर त्याचा निरागसपणा बघून चार्लीचा राग निवळतो. रे मंडच्या आकडेमोडीतल्या प्रावीण्याच्या जोरावर चार्ली जुगारात बरेच पैसेही मि ळवतो. सगळ्यात शेवटी चार्ली आपल्या भावाला आहे तसा स्वीकारतो; पण शेवटी त्याला पुन्हा त्या संस्थेत सोडून परतावं लागतं, अशी ही या चित्रपटाची हृदयस्पर्शी कथा.
ऑटिझमच्या लक्षणात प्रामुख्यानं अनेक ऑटिस्टिक मुलांना कोणाचीच नक्कल आणि अनुकरण करता येत नाही, हे लक्षण असतं. म्हणजेच त्यांच्या "मिरर न्यूरॉन सिस्टिम'मध्ये दोष असला पाहिजे, असं मत व्ही. एस. रामचंद्रन यांनी मांडलंय. आपण दुसऱ्यांचं मन ज्या आपल्या मेंदूतल्या पेशींच्या जाळ्यामुळे वाचू शकतो, त्या पेशींना मिरर न्यूरॉन्स म्हणतात. दुसऱ्याची सुख-दुःखं, भावना कळणं, त्याच् याशी समरस होणं (एम्पथी), दुसऱ्याचा हेतू कळणं, दुसऱ्याची नक्कल करणं, भाषा शिकणं याला मिरर न्यूरॉन्स मदत करतात. याच मिरर न्यूरॉन्सचा ऑटिस्टिक मुलांमध्ये अभाव असतो. म्हणूनच त्यांच्या शिकण्याच्या प्रक्रियेत किंवा वागणुकीत खूपच विचित्रपणा येतो.
ऑटिझम पूर्णपणे बरा होण्यासाठी आज एकही औषध नाही; पण आक्रमकता, हायपरऍक्‍टिव्हिटी यांच्यासारखी ऑटिझमची लक्षणं नियंत्रित करता येतील यावर मात्र आज औषधं आहेत. डॉक्‍टरांच्या सल्ल्यानं ती घेतली तर त्यामुळे ऑटिस् िटक मुलं ही जास्त शांत आणि सोशिएबल होऊ शकतात. पण औषधांबरोबरच ऑटिझमवर अनेक थेरपीज जर वापरल्या तर त्याचा फायदा जास्त होतो. बिहे विअर मॉडिफिकेशन, 1960 च्या सुमारास फ्रान्समध्ये डॉ. बेरार्ड यांनी काढलेली "ऑडिटरी इंटिग्रेशन ट्रेनिंग'ची थेरपी, "डिस्क्रीट ट्रायल ट्रेनिंग'ची थेरपी, "व्हिटॅमिन' थेरपी, "ऑक्‍युपेशनल' थेरपी, "फिजिकल' थेरपी आणि डॉ. ज्यॉं एयर्स यानं सांगितलेली सेन्सरी इंटिग्रेशन थेरपी अशा वेगवेगळ्या थेरपीज आहेत. याशिवाय अँटियीस्ट थेरपी, म्युझिक-थेरपी, डोमन-डेलकॅटो थेरपी, ऑ स्टेओपथी/ कॅनिओसॅक्रल थेरपी, स्क्वीझ मशिन थेरपी आणि होल्डिंग थेरपी याही वेगवेगळ्या पद्धती आहेत. कॉफमन मंडळींनी ऑप्शन इन्स्टिट्यूटमध्ये शिकवला जाणारा "सनराईज प्रोग्रॅम' निर्माण केला आहे. 1960 मध्ये इव्हार लोवास या कॅलिफोर्निया विद्यापीठातल्या मानसशास्त्रज्ञानं विकसित केलेली "अप् लाईड बिहेविअर ऍनालिसिस (एबीए)' ही पद्धत बऱ्याच पालकांना आणि डॉक्‍ टरांना मान्य झालेली आहे. "आपल्याला हवा तसा प्रतिसाद मिळवण्यासाठी आपलं वागणं शिस्तबद्ध पद्धतीनं बदलणं' या कल्पनेवर "एबीए' आधारित आहे.
हान्स अँडरसन, आर्थर कॉनन डॉईल, मोझार्ट, बीथोव्हेन, व्हॅन गॉग, न्यूटन, आईनस्टाईन, ऍडॉल्फ हिटलर, मायकेलएंजेलो, रामानुजन, निकोला टेसला, लुडविग विटगेनस्टाईन या सगळ्यांमध्ये ऍस्पर्जर सिंड्रोमची लक्षणं होती, असं काही लोकांचं म्हणणं आहे.
मुलाला ऑटिझम झाला आहे हे समजल्यावर पालक खूपच खचून जातात; पण ऑटिस्टिक मुलांच्या पालकांनी स्वतःवर रागावणं, नशिबाला दोष देणं, प्रसंगी मुलांची पिटाई करणं यापेक्षा एकत्र येऊन एकमेकांना मदत करण्याची, निदान धीर देण्याची आज खूपच गरज आहे. इंग्लंडमध्ये 1962 मध्ये पहिली "ऑटिस्टिक सोसायटी' स्थापन झाली. अमेरिकेत स्थापन झालेल्या "ऑटिझम सोसायटी ऑफ अमेरिका' या संस्थेत ऑटिस्टिका मुलांचे पालक आणि तज्ज्ञ हे विविध उपचारपद्धती आणि त्यांची परिणामकारकता यांचा आढावा घेतात. मुंबईतल्या काही पालकांनी एकत्र येऊन "फोरम फॉर ऑटिझम' स्थापन केला आहे. आज दर 150 मागे 1 या हिशेबाने मुंबईतच साधारण 1,00,000 आणि इतर प्रत्येक शहरात हजारो ऑटिस्टिक मुलं आहेत. त्यांच्यासाठी आज महाराष्ट्रात हजारो शाळांची आणि निवासी संस्थांची गरज आहे; पण प्रत्यक्षात बोटावर मोजण्याइत क्‍या शाळा आहेत, तर निवासी संस्था जवळपास नाहीतच. यामुळे मोठी झालेली ऑटिस्टिक माणसं 10-12 वर्षांत रस्त्यावर चक्क वेड्यासारखी फिरताना आढळतील. हे एक भयानक चित्र आहे.
या सगळ्यात एक आशेचा किरण म्हणजे पुढच्या काही दशकात "स्टेम सेल थेरपी'मुळे ऑटिझमवर बऱ्याच प्रमाणात मात मिळवता येईल, असं मात्र आज संशोधकांना वाटतंय!
Lucky Club Casino Sites: List of all Casinos with the UK's
ReplyDeleteLucky Club Casino UK Review ✓ Free spins & no luckyclub.live deposit bonus ✓ Fast payouts ✓ Secure & Trusted ✓ Good customer service ✓ Check out Lucky Club Casino